In het regeerakkoord ‘Bruggen slaan’ dat op 29 oktober 2012 door Mark Rutte en Diederik Samsom werd gepresenteerd, staat dat de dienstverlening door overheden beter moet. In het akkoord is opgenomen dat bedrijven en burgers de zaken die ze met de overheid doen uiterlijk in 2017 digitaal moeten kunnen afhandelen. Een ambitieus streven dat een digitale transformatie van de Nederlandse overheid impliceert. Deze digitale transformatie vraagt om ‘digitaler’ denken door onder andere politici en beleidsmakers. Het is inmiddels 2017, hoe is het in dit verkiezingsjaar gesteld met het politieke digitale denken? En denkt de overheid al zó digitaal dat dit ook leidt tot ‘digitaler’ doen?
De staat van digitaal Nederland
In december 2016 vond in perscentrum Nieuwspoort een inspirerende bijeenkomst plaats met als thema ‘De staat van digitaal Nederland’. Een aantal sprekers belichtte vanuit verschillende invalshoeken de digitale transformatie van Nederlandse overheid.
Langetermijnvisie
Zo sprak Digicommissaris Bas Eenhoorn uit dat er nog veel te doen is, maar dat de vaart erin zit. Voor de toekomst zag hij drie belangrijke punten:
• De digitale transformatie van Nederland vraagt om een gezamenlijk budget
• Er moet een agenda voor de toekomst zijn, die verder rijkt dan een termijn van 4 jaar
• De burger moet erop kunnen vertrouwen dat de overheid het goed organiseert, een veilige betrouwbare omgeving moet voorop staan.
Eenhoorn sloot af met de opmerking dat Blockchain – waarover hieronder meer - een ontwikkeling is die door de overheid snel moet worden opgepakt. Betrouwbaarheid is hierbij een cruciale voorwaarde.
Behoefte van de burger
Ook kwam Willem Pieterson van de Universiteit Twente aan het woord. Hij besprak vanuit gedragswetenschappelijk oogpunt de digitale transformatie van Nederland. Hij stelde de vraag of burgers inderdaad verwachten dat alles maar digitaal beschikbaar is. Hij was van mening dat, om een goede relatie te hebben tussen overheid en burger, een balans nodig is tussen persoonlijk en digitaal contact. Louter online dienstverlening zorgt voor verslechtering van het contact met de burger. Dit zorgt voor een verandering in vertrouwen in de overheid vanuit de burger en kan slechte gevolgen hebben voor de onderlinge verhoudingen in de samenleving. Hij stelde zelfs dat er een mogelijk verband bestaat tussen digitalisering en afname in opkomst bij verkiezingen.
Verlangen naar vrijheid
Een andere spreker was Maxim Februari, onder meer columnist van de NRC. Hij vroeg zich af of er in het volgende kabinet een minister van Informatie zou moeten komen. Is dat wenselijk of juist helemaal niet? Is de verregaande digitalisering überhaupt wenselijk? Wat willen burgers van de staat? Burgers hebben geen diep verlangen naar efficiëntie. Burgers verlangen naar vrijheid, naar zeggenschap over zichzelf, over het individu. Als die vrijheid te realiseren is door middel van technologie dan is dat mooi, daar zou je dan digitalisering voor in moeten zetten.
Portefeuille digitalisering
De bijeenkomst in Nieuwspoort werd afgesloten door de Tweede Kamerleden Ingrid de Caluwé (VVD) en Astrid Oosenbrug (PVDA), mede namens Kees Verhoeven (D66), die verhinderd was. Zij hebben digitalisering in hun portefeuille. Ze benadrukten dat in de politiek bij de portefeuillehouders zeker inhoudelijke kennis aanwezig is en dat er absoluut oog is voor de lange termijn. Het onderwerp staat in hun optiek echter nog zeker niet altijd hoog genoeg op de agenda van partijleiders/ partijtoppen. Ze spraken hun bezorgdheid uit over het feit dat bijna alle portefeuillehouders digitalisering van de verschillende partijen, die portefeuille na deze Kabinetsperiode sowieso neerleggen.
Witte raaf
"sperantemque sibi non falsae praemia linguae inter aves albas vetuit consistere corvum" Volgens de Romeinse dichter Ovidius, was de raaf oorspronkelijk wit, maar werd hij door Apollo in een zwarte vogel veranderd, zijn babbelziekte kwam hem duur te staan (maar aan de raaf, die nog hoopte op beloning voor het spreken van de waarheid, werd voor de toekomst zijn plaats bij het witte gevogelte ontnomen). Kwam er sindsdien een witte raaf voor, dan was dat een grote zeldzaamheid. In 2014 maakte prins Constantijn, als kabinetschef van Europees Commissaris Neelie Kroes, naar aanleiding van het eindigen van haar mandaat, een eerste balans op. Hij merkte op dat politici en beleidsmakers digitaler zouden moeten denken. Zo zouden ze digitalisering ruimer moeten opvatten omdat het bij digitalisering gaat om meer dan een industriële sector of een technologie. Drie jaar later blijkt uit een nieuwsbericht van januari 2017 echter dat het toch nog wel wat beter kan met het digitaler denken onder politici. Kees Verhoeven is uitgeroepen tot ICT-politicus van het jaar. Maar hij wordt een witte raaf binnen de politiek genoemd als het om ICT gaat. Het gros van zijn collega’s lijkt het onderwerp toch nog links te laten liggen.
Zwarte zwaan
"Before the discovery of Australia, people in de Old World were convinced that all swans were white, an unassailable believe as it seemed completely confirmed by empirical evidence." Aldus Nassim Nicholas Taleb in zijn boek The Black Swan. Iets bestaat niet of is onmogelijk totdat het een keer is meegemaakt. Dit gold ook voor zwarte zwanen, totdat in 1697 de eerste zwarte zwanen werden ontdekt. Een steeds complexer wordende samenleving maakt het voorspellen van zwarte zwanen volgens Taleb eigenlijk onmogelijk. Zoals ik hierboven beschreef, is Blockchain volgens Digicommissaris Bas Eenhoorn een ontwikkeling die door de overheid snel moet worden opgepakt. Een tijdje terug las ik een interessante vergelijking, waarin de bitcoin een juridische zwarte zwaan werd genoemd. Het ging eigenlijk vooral over de technologie achter Bitcoin, namelijk Blockchain. Dat is een gedistribueerde database, een soort openbaar register, waaraan steeds nieuwe transacties kunnen worden toegevoegd en waarbij het niet mogelijkheid is om transacties te wijzigen of te verwijderen. Blockchain maakt het mogelijk om digitaler denken werkelijk om te zetten in digitaler doen. In een volgend blog meer over Blockchain.
Résume
De staat van digitaal Nederland, over witte raven en zwarte zwanen. Om de digitale transformatie van de Nederlandse overheid tot een succes te maken, is digitaler denken van essentieel belang. Het is mooi om te zien, dat een half jaar na de bijeenkomst in Nieuwspoort het thema steeds meer aandacht krijgt, waardoor het steeds minder het speelveld wordt van alleen witte raven. Commitment vanuit de politiek zorgt voor een solide juridische en beleidsmatige basis waarbij factoren als een zeer betrouwbare digitale omgeving, een lange termijnvisie die verder reikt dan één kabinetsperiode en een gezamenlijk landelijk budget als belangrijk worden geschouwd. Het lijkt daarbij verstandig om er oog voor te houden dat een betere dienstverlening door overheden aan burgers en bedrijven niet alleen draait om een hoge mate van efficiëntie. Een juiste balans tussen digitaal en persoonlijk contact, om een goede relatie te behouden tussen burgers en overheid, lijkt ook een belangrijke factor te zijn. Commitment vanuit de politiek kan eveneens een impuls geven aan digitaler doen. En hoewel zwarte zwanen dan misschien niet te voorzien zijn, door wetgeving en beleid zodanig te formuleren dat toekomstige technologische ontwikkelingen er logisch in te passen zijn, is de manier waarop ermee om wordt gegaan wel te beïnvloeden.