Smart City: het belang van een stevig fundament

Van slimme stoplichten en wegverlichting tot duurzame, collectieve en intelligente vervoersoplossingen en zelfs de bouw van hele nieuwe energieneutrale en zelfvoorzienende wijken en steden. Steeds vaker - en met toenemende ambitie - worden initiatieven ten aanzien van sociale, infrastructurele en economische opgaves en kansen gebundeld in een Smart City-aanpak. Veelal op basis van publiek-private samenwerking. Maar wat is een Smart City eigenlijk en welke juridische vragen rijzen bij het formuleren, realiseren en uitvoeren van een Smart City-aanpak?

Door het slim gebruiken van informatietechnologie en data wordt gewerkt aan oplossingen voor de grote maatschappelijke opgaven op het gebied van verstedelijking, klimaatverandering, veiligheid, volkshuisvesting, arbeidsparticipatie, mobiliteit en gezondheid. Zo worden er - veelal op basis van publiek-private samenwerking - initiatieven ontplooid om:

ondanks de verdichting van onze steden de bereikbaarheid en leefbaarheid daar te verbeteren;
de nieuwe technische mogelijkheden voor het stedelijk beheer en het management van verlichting, energie, warmte, veiligheid en afval in de publieke ruimte slim te benutten;
via duurzame, slimme mobiliteit de bereikbaarheid en milieukwaliteit in de stad én het buitengebied te vergroten.

De slimme stad

In de slimme stad (Smart City) wordt data verzameld via allerlei sensoren en hoogstaande technologische apparaten (‘Internet of Things’). Door deze data op een intelligente wijze te koppelen aan basisadministraties kan de slimme stad zichzelf en zijn (publieke) voorzieningen efficiënt beheren, aan- en bijsturen en ontwikkelen. Ook wordt er in de slimme stad zo ruimte gecreëerd voor meer groen en blauw. Het doel is het leven in de stad te ontdoen van stedelijke ongemakken en alle goede elementen juist te versterken;

waarmee wordt voorzien in oplossingen voor de maatschappelijke opgaven van deze eeuw;
waarbij de afstand tussen de inwoners van de slimme stad en het bestuur wordt verkleind, én
waardoor de inwoners van de slimme stad zich gelukkig, gezond en energiek voelen; thuis, op het werk én onderweg.

Enkele voorbeelden uit de praktijk

In Helmond wordt “de slimste wijk van Nederland” gebouwd (Brainport Smart Village). Inwoners zullen voorzieningen als auto's en zorg gaan delen, de huizen zullen zelfvoorzienend zijn op het gebied van energie en via slimme techniek wordt een bijdrage geleverd aan de veiligheid en sociale samenhang.
Naast diverse grote Smart City-projecten in Hart van Zuid wordt in Rotterdam geëxperimenteerd met stoplichten die eerder op groen springen als er veel fietsers staan.
In Utrecht is het credo: Healthy Urban Living. Zo is er het Actieplan Utrecht fietst. Een van de maatregelen hieruit is dat fietsers via borden naar beschikbare plekken in fietsenstallingen in de binnenstad worden geleid. Ook wordt getest met hoe de hierbij verzamelde informatie over fietsstromen gebruikt kan worden in het kader van verkeersmanagement.

Met een pilot met slimme straatverlichting gaat Den Haag onderzoeken wat sensoren in de buitenruimte voor de stad kunnen betekenen.

Daarnaast richt Den Haag zich op Urban Cyber Security en de juridische randvoorwaarden voor een Smart City, zoals privacy. De gemeente ondersteunt in dit kader het initiatief om een Nationaal Cybertestbed op te zetten. Daarvoor neemt Den Haag deel in een publiek-privaat samenwerkingsverband dat investeert in de ontwikkeling van concrete oplossingen voor verschillende facetten van cyberdreiging bij toenemende digitalisering, Smart Cities en het ‘Internet of Things’.

Inmiddels kennen we in Nederland ook de Nationale Smart City Strategie NL. Meer dan 40 vertegenwoordigers van steden, 60 medewerkers van 40 bedrijven en 30 wetenschappers beschrijven daarin hoe de Smart City bij kan dragen aan het aanpakken van hedendaagse maatschappelijke opgaven.

Everything as a service

Bij het bouwen van slimme steden staat individueel eigendom steeds minder op de voorgrond. Zo wordt de transitie naar een maatschappij die draait op collectieve, maatschappelijke voorzieningen ingezet. Deze worden aangeboden als op de gebruiker afgestemde service (‘everything as a service’). Hiertoe werken overheden, ondernemers, wetenschaps- en kennisinstellingen en inwoners samen. Niet in een laboratorium, maar in living labs. Met het oog op de toekomst. De meest innovatieve initiatieven zijn daarom niet statisch, maar juist adaptief en aan te passen aan de stand van de techniek en juridische kaders van overmorgen. Geen simpele opgave!

De juridische rationaliteit

De bestaande initiatieven hebben met elkaar gemeen dat er vaak wordt gewerkt met vernieuwende technieken en innovatieve concepten. Ze kenmerken zich echter ook door een grote verscheidenheid. Dat heeft ook tot gevolg dat bij het formuleren, realiseren en uitvoeren van een Smart City-aanpak verschillende juridische vragen rijzen. Sommige met name tijdens het voortraject, andere juist weer tijdens de ontwikkelingsfase of als het initiatief gerealiseerd is en echt draait.

Voor veel potentiële ‘inwoners’ van de slimme stad zijn privacy en de bescherming van persoonsgegevens een zorgpunt. Daarom hebben initiatiefnemers en overheden hier in het beginstadium vaak wel al oog voor. Maar er speelt veel meer. Denk hierbij aan:

de aanbestedings- een staatssteunrechtelijke vragen die spelen bij publiek-private samenwerkingsvormen;
de contracteringsvraagstukken die spelen bij dergelijke samenwerkingen, waaronder de vraag aan welke partij(en) de intellectuele eigendomsrechten toekomen op de Smart City-infrastructuur;
de vragen die samengaan met het verzamelen, opslaan en gebruiken van data, naast privacy ook die met betrekking tot het beheer én eigendom van de data (Big Data, in de Cloud?) en de cyberdreiging die uitgaat van toenemende digitalisering;
de financiering van het Smart City-initiatief en de eventuele subsidierechtelijke vragen die daarmee samenhangen;
de omgevingsrechtelijke vragen, die spelen bij veel verschillende facetten van het bouwen van de Smart City;
de mogelijkheid om bij het gebruik van nieuwe technieken te experimenteren met wet- en regelgeving, zoals op het gebied van openbare orde.

Een stevig fundament voor publiek-private samenwerking

Groot(s) of klein, natuurlijk begint het allemaal met een goed Smart City-initiatief. Of nog beter, een doordachte visie. Het draait het om dat initiatief en – als het goed is – eindigt het met de realisatie van het initiatief en daarmee uiteindelijk de verwezenlijking van de gestelde doelen. Maar uit ervaring weet Pels Rijcken als geen ander dat het wenselijk is om al in een vroeg stadium óók stil te staan bij de juridische rationaliteit. Het stimuleert om concreet te worden. Maar nog veel belangrijker, door goed na te denken over de juridische mogelijkheden kan worden voorkomen dat momentum, interesse en bestuurlijk commitment bij de uitvoering verloren gaan. Duidelijkheid en goed vastgelegde afspraken bieden alle betrokkenen zekerheid en daarmee een stevig fundament voor verdere (publiek-private) samenwerking.

In onze volgende blogs over dit onderwerp gaan we in op de activiteiten die wij op dit vlak ondernemen en de Smart City-initiatieven waarbij wij nu een bijdrage leveren.

Zie ook onze themapagina Smart Cities.